De buren van Rosa (78) werden onlangs opgelicht door een valse bankbediende. Bang om zelf het volgende slachtoffer te worden, ging te rade bij Jan Van Eyndt, diensthoofd Lokale Recherche bij de Lokale Politie Voorkempen. Het resultaat van hun gesprek lees je in het ZOERSELmagazine van mei (p. 8-10). 

Rosa is niet de enige die zich zorgen maakt. Ook de gemeente krijgt regelmatig telefoontjes van ongeruste (oudere) inwoners (of hun kinderen) die zich afvragen wie of wat ze nog kunnen vertrouwen wanneer een onbekend nummer hen belt. We zetten hun veel gestelde vragen voor je op een rijtje. 

Wanneer spreken we over ‘oplichting’ en in welke gevallen gaat het om ‘cybercriminaliteit’?
We spreken over oplichting wanneer iemand met een valse naam, functie of een list probeert om mensen geld of waardevolle spullen afhandig te maken. Dat kan via het internet gebeuren, maar dat hoeft niet.

Cybercriminaliteit is een veel breder begrip. Daarbij gaat het specifiek om misdrijven waarbij gebruik wordt gemaakt van het internet. Voorbeelden zijn:

• Hacking – zoals het binnendringen in netwerken van overheidsinstanties
• Phishing – het opvragen van bankgegevens via valse e-mails of berichten
• Emotie- of vriendschapsfraude – waarbij oplichters inspelen op gevoelens en vertrouwen winnen om geld los te krijgen

Oplichting kan dus onder cybercriminaliteit vallen, maar dat is niet altijd het geval.

Wat zijn de meest voorkomende vormen van cybercriminaliteit?
Phishing is veruit de meest voorkomende vorm. Slachtoffers ontvangen valse e-mails, berichten of telefoontjes die zogenaamd van de bank of een officiële instantie komen. Ze worden misleid om hun inloggegevens of codes door te geven, met als gevolg dat er grote sommen geld verdwijnen van hun rekening. Dit soort aangiftes krijgen we dagelijks! 

Daarnaast zien we ook veel beleggingsfraude. Slachtoffers worden gelokt met beloftes van hoge rendementen. Eerst lijkt het alsof ze winst maken, waardoor ze nog meer investeren. Maar als ze hun geld willen opnemen, worden ze aan het lijntje gehouden of gevraagd om nóg meer geld te storten.

Komen bepaalde vormen van oplichting of cybercriminaliteit vaker voor bij ouderen?
We merken dat criminelen zich steeds vaker voordoen als medewerkers van de bank, politie of andere instanties om ouderen op te lichten. Ze bellen bijvoorbeeld op met een alarmerend verhaal – dat er inbrekers actief zijn in de buurt of verdachte verrichtingen op hun rekening – en proberen zo paniek te zaaien.

Vervolgens vragen ze om pincodes of inlogcodes van de homebanking door te geven of komen ze zelfs langs om bankkaarten of geld ‘veilig te stellen’. In werkelijkheid stelen ze gewoon alles.

Hoe kunnen ouderen zulke oplichting herkennen? Zijn er signalen waarop je moet letten?
Krijg je een oplichter aan de lijn, dan zijn er een paar duidelijke rode vlaggen:

• 'betrouwbare' instanties:
  Oplichters zullen zich steeds voordoen als een medewerker van een instantie die vertrouwen wekt, zoals de bank, politie of ziekenfonds.
• onverwachte oproep:
  Banken, politie of andere officiële instanties bellen je zelden zomaar. Een onverwacht telefoontje is dus op zich al verdacht.
• vragen om geld, waardevolle spullen of pincodes:
  Echte medewerkers zullen je nooit om cash geld, juwelen, bankkaart of pin- of inlogcodes vragen. En ze sturen zeker geen ‘koerier’ die alles komt ophalen.
• vreemd tijdstip:
  Oplichters bellen vaak ’s avonds of in het weekend. Dan is je bank gesloten en dus niet meer bereikbaar als je de oproep wil controleren.
• druk zetten en doordrammen:
  Ze willen dat je direct iets doet, zonder nadenken. “Je moet nú actie ondernemen, geen tijd te verliezen!” Zo maken ze gebruik van je paniekreactie. 

Let op: criminelen zijn tegenwoordig erg professioneel. Intussen sturen ze mails en berichten zonder spellingsfouten, telefoontjes klinken geloofwaardig, en ze beschikken vaak over persoonlijke informatie waardoor ze betrouwbaar lijken.

Wat kunnen mensen doen om zich te beschermen tegen cybercriminaliteit? Heeft u enkele tips?

• Geef nooit codes of pincodes door via telefoon of e-mail, ook niet voor een 'veiligheidscontrole'. Geen enkele bank of instantie vraagt dat. De codes geven criminelen toegang tot je geld.  
• Laat nooit bankkaarten of geld ophalen aan huis. Dat is geen normale werkwijze.
• Controleer het e-mailadres van een mail. Twijfel je? Neem zelf contact op via het officiële nummer of website van de instantie (die je zelf hebt opgezocht).
• Wees kritisch bij aanbiedingen of beleggingen. Als iets te mooi is om waar te zijn, dan is het dat meestal ook.

Welke schade zien jullie bij oudere slachtoffers?
De financiële schade is vaak groot – duizenden tot tienduizenden euro’s. Maar de emotionele impact is minstens even zwaar. Slachtoffers voelen zich beschaamd, alsof ze zelf iets fout hebben gedaan. “Hoe kon ik zo naïef zijn?”, horen we vaak. Maar we vergeten hoe geraffineerd deze criminelen te werk gaan. Ze bouwen vertrouwen op en misbruiken dat schaamteloos.

Wat doet de politie om ouderen te beschermen tegen cybercriminelen?
De grootste uitdaging is dat deze misdrijven voortdurend evolueren. Criminelen passen hun werkwijze voortdurend aan. Ze zijn snel, goed georganiseerd, en vaak zijn de mensen die aan de deur komen slechts tussenpersonen. De echte daders zitten hogerop en blijven vaak buiten beeld. Onze belangrijkste rol is preventie: mensen informeren en alert maken.

Welke rol kunnen familie en vrienden hierin spelen?
Als omgeving kan je een cruciale rol spelen. Oplichters kiezen vaak geïsoleerde of alleenstaande slachtoffers. Praat met je ouders, grootouders of buren. Waarschuw elkaar. Besef dat er nog een hele generatie is die niet volledig mee is met online banking en kaartlezers, die niet weten dat de codes van de kaartlezers eigenlijk dezelfde werking hebben als een pincode, die je nooit aan iemand mag doorgeven. 

Wat raadt u ouderen aan die slachtoffer zijn geworden van cybercriminaliteit?
Onderneem meteen actie:

• Bel onmiddellijk Cardstop (078 170 170) of blokkeer je bankkaart via je bank-app.
• Neem contact op met je bank.
• Doe aangifte bij de politie.
• En vooral: praat erover. Schaam je niet, want je bent niet alleen. Door jouw verhaal te delen, kun je anderen helpen voorkomen dat ze ook slachtoffer worden.

Wat als iemand per ongeluk toch in een vals telefoongesprek belandt?
Blijf kalm, geef geen gegevens door en hang op. Ze bellen je dan waarschijnlijk meteen terug, maar laat je telefoon gewoon rinkelen. Ze geven het op wanneer ze vermoeden dat je hen betrapt hebt.
Bij twijfel volg je dezelfde stappen: blokkeer je je bankkaart via CardStop (078 170 170) of via je bank-app, meld het bij je bank en doe aangifte bij de politie.

Meer weten? 

Lokale Politie Voorkempen
03 210 40 00 of 101 (dringend)
www.politie.be/5355
www.safeonweb.be